Sala pod Stropem

Nazwy historyczne:

Paradny Przedpokój (XVII w.); „Vestibulle” (XVIII w.); „przedpokój”, „przedpokój od głównych schodów” ( XIX w.); „pokój kredensowy przy Jadalni Małej” (1933 r.).

Nazwy inne:

Sala pod Stropem (po 1958 r.) .

Czas powstania:

lata 1629 – 1642 Paradny Przedpokój; po 1688 r. – wydzielenie pomieszczenia „Vestibulle” z pierwotnego Paradnego Przedpokoju; po 1780 – dobudowanie wschodniego traktu od dziedzińca; I ćw. XIX w. – wydzielenie przedpokój z dawnego „Vestibulle”; lata 90 XIX w. – połączenie arkadowe ze wschodnim traktem, zmiana komunikacji; 1958 r. – odsłonięcie pierwotnego stropu z XVII w.

Architekci:

Maciej Trapola (?); Tylman z Gameren (?) – XVII w.; Amand Luis Bauqué, Albert Pio (lata 90 XIX w.)

Artyści:

Karol Chodziński, Jan Ciążyński (drzwi, lata 30 XIX w.?); Ślesiński W., Bolesławski J. (odsłonięcie i konserwacja stropu – 1958 r.).

Opis:

Sala pod Stropem znajduje się na pierwszym piętrze zamku na lewo od głównej klatki schodowej. W XVII w. istniał tu Paradny Przedpokój równy powierzchnią parterowej Wielkiej Sieni, nad którą się znajdował. Zajmował on przestrzeń istniejących obecnie: Korytarza Zachodniego, Pokoju pod Stropem i Jadalni Małej (Jadalnia nad Bramą).

Prawdopodobnie po pożarze 1688 r. Paradny Przedpokój przegrodzono ścianką na osi północ – południe. Układ ten zachował się w XVIII w., a wydzielony od zachodu „Grande Anti Chambre” (Wielki Przedpokój, później Jadalnia Mała, Jadalnia nad Bramą) nadal spełniał rolę paradnego przedpokoju, przez który przebiegała komunikacja do zachodniej amfilady reprezentacyjnych wnętrz.

Do lat 80 XVIII w. pozostałą przy schodach część pierwotnego Paradnego Przedpokoju określano „Vestibulle”. Westybul, znany z łacińskiego ”vestibulum” i spopularyzowany przez francuski „vestibule”, jako reprezentacyjny przedsionek łączył Paradne Schody z dalszą częścią rezydencji, a przez paradne drzwi w ścianie zachodniej wprowadzał do zachodniej amfilady wnętrz reprezentacyjnych.

Po 1780 r. podczas rozbudowy łańcuckiej rezydencji przez ostatnich Lubomirskich w latach 1771 – 1786 do „Vestibulle” dostawiono od wschodu wąski trakt z przejściem do wybudowanej na dziedzińcu Sali Teatralnej (w miejscu jednego z dwóch wschodnich okien wprowadzono przejście z oszklonymi drzwiami).

W I ćw. XIX w. (przed 1822 r.) z dawnego „Vestibulle” wygrodzono od południa przedpokój: „Z korytarza, zaraz przy schodach na lewo, przez drzwi jesionowe podwójne, u góry cyrklaste, do pół szklone […], wchód do przedpokoju.” Ściana działowa zasłoniła częściowo obramowanie zachodnich paradnych drzwi prowadzących do dawnego „Grande Anti Chambre” (Jadalnia Mała). Wykonano je w latach 30 XIX w. „orzechowe […], z jednej strony w arabeski malowane, z drugiej drzewem wykładane w mosiądz kute”. W połowie XIX w. pomieszczenie miało „Sufit w szlaki malowany – ściany na żółto pokostowane – posadzka w tafle sosnowe ułożona – piec z kamienia murowany, okrągły; na lewo drzwi podwójne, u góry cyrklaste, biało pokostowane, całkiem szklone, z zamkiem i okuciem francuskiem – obok tych okno w takimże guście”. Elżbieta z Radziwiłłów Potocka w latach 80 XIX w. widziała pomieszczenie jako „przedpokój od głównych schodów”.

W czasie przebudowy zamku, projektowanej przez Amanda Luisa Bauqué i Alberta Pio w latach 90 XIX w., na skutek zmiany komunikacji (przebicie przejścia z Korytarza Zachodniego do Pokoju Bilardowego) drzwi w ścianie zachodniej przedpokoju straciły charakter paradnego wejścia do reprezentacyjnej zachodniej amfilady. Wraz z tą zmianą stracił on charakter oficjalnego przejścia do wnętrz pierwszego piętra. Przedpokój nadal spełniał funkcję komunikacyjną, gdyż w miejscu południowego okna i drzwi otwarto z niego dwie arkady prowadzące przez wąski trakt do Sali Teatralnej.

W okresie międzywojennym przedpokój przy schodach wykorzystywano jako „podręczny pokój kredensowy” dla znajdującej się obok Jadalni Małej („Grande Anti Chambre”). Od czasu, gdy ostatni łańcucki ordynat Alfred Potocki udostępnił reprezentacyjne wnętrza zamku do zwiedzania, przedpokój przy schodach posłużył za „pantoflarnię”, w której zwiedzający ubierali na buty miękkie filcowe kapcie dla ochrony posadzek.

W 1958 r. w pomieszczeniu przeprowadzono prace konserwatorskie. Odsłonięto drewniany oryginalnie zachowany strop, który przykrywał dawny Paradny Przedpokój. Odtąd wnętrze nazywane jest Salą pod Stropem (w XVII w. wszystkie pomieszczenia reprezentacyjne pierwszego piętra zamku miały podobne stropy).

W Sali pod Stropem modrzewiowe belki i wypełniające je deskowanie pokrywa wczesnobarokowa polichromia w typie niderlandzkim, z motywami podłużnych kartuszy o zwijanych brzegach, muszli i wici roślinnej. Wśród malowideł w dwóch miejscach na trzeciej belce od drzwi wejściowych umieszczono datę „A. D. 1642” i herb Lubomirskich Szreniawa.

Z przełomu XVII/XVIII w. pochodzi podwieszona do stropu drewniana lampa w kształcie rzeźbionego putta trzymającego pochodnie. Wnęka w ścianie południowej przypomina o istniejącym tu w XVIII w. przejściu do „Sall” (Sala Balowa).

Bibliografia:

Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.

Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.

Potocka Elżbieta, Łańcut – wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].

Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka

The Ceiling Room

Historical names: The Parade Hallway (17th c.; “Vestibulle” (18th c.); “antechamber” (19th c.); “the cupboard room next to the Small Dining Room” (1933)

Other names: The Hall under the Ceiling (after 1958)

Time of construction: 1629-1642 Parade Hallway; after 1688 – “Vestibulle” carved out of the original Parade Hallway; after 1780 – adding the eastern route facing the courtyard; early 19th c. – separating a hallway from the “Vestibulle”; 1890s – arcade connection with the eastern route, change to communication; 1958 r. – exposing of the original ceiling from the 17th c.

Architects: Maciej Trapola (?); Tylman van Gameren (?) – 17th c.; Amand Louis Bauqué, Albert Pio (l890s)

Artists: Karol Chodziński, Jan Ciążyński (door, 1830s?); Ślesiński W., Bolesławski J. (exposing and preserving of the ceiling – 1958)

Description:

The Ceiling Room is located on the first floor of the castle, to the left of the main staircase. In the 17th century, there was a Parade Hallway equal in size to the one-story Great Vestibule below it. It occupied the space of the currently existing: the Western Corridor, the Room under the Ceiling and the Small Dining Room (Dining Room by the Gate).

Probably after the fire of 1688, the Parade Hall was partitioned with a wall along the north-south axis. This layout was preserved in the 18th century, and the “Grande Anti Chambre” (Great Hall, later Small Dining Room, Dining Room over the Gate), separated from the west, continued to function as a parade hall through which there was communication to the western enfilade of representative interiors.

Until the 1880s, the part of the original Parade Hall remaining by the stairs was called “Vestibulle”. The vestibule, known from the Latin “vestibulum” and popularised by the French “vestibule” as a representative antechamber, connected the Parade Staircase with the rest of the residence and introduced representative interiors to the western enfilade through the parade door in the western wall.

After 1780, during the extension of the Łańcut residence by the last Lubomirskis in 1771-1786, a narrow path was added to the Vestibule from the east, leading to the Theater Hall built in the courtyard (in lieu of one of the two eastern windows, a passage with glass doors was introduced).

In the early 19th c. (before 1822), from the former “Vestibulle”, an entrance hall was fenced off from the south: “From the corridor, right next to the stairs to the left, through a double ash door, circular, half-glazed at the top […], entrance to the hall.” The partition wall partially obscured the border of the western parade door leading to the former “Grande Anti Chambre” (Small Dining Room). They were made in the 1830s “walnut […], on one side painted with arabesques, on the other side lined with wood and in forged brass.” In the mid-19th century, the Room had a “ceiling painted with trails – walls tinted yellow – the floor laid in pine sheets – a bricked stone stove, round; on the left, a double door, at the top a circular, white-streaked, completely glazed, with a lock and French fittings – next to them is a window in the same taste”. In the 1880s, Elżbieta Potocka née Radziwiłł saw the Room as “a hall from the main stairs”.

During the reconstruction of the castle, designed by Amand Louis Bauqué and Albert Pio in the 1890s, as a result of a communication change (added passage from the Western Corridor to the Billiard Room), the door in the western wall of the hall lost the character of a parade entrance to the representative western enfilade. With this change, it lost the character of an official transition to the first floor’s interior. The hall still served a communication function because, in the southern window and door, two arcades leading through a narrow route to the Theater Hall were opened from it.

In the interwar period, the hall by the stairs was used as a “handy cupboard room” for the next Small Dining Room (“Grande Anti Chambre”). When the last Łańcut ordinate, Alfred Potocki, made the representative interiors of the castle available to visitors, the hall by the stairs was used as a “slipperhouse”, in which visitors put on soft felt slippers to protect the floors.

In 1958, restoration works were carried out in the Room. The originally preserved wooden ceiling covering the former Parade Hall was exposed. Since then, the interior has been called the Hall under the Ceiling (in the 17th century, all representative rooms on the castle’s first floor had similar ceilings).

In the Hall under the Ceiling, larch beams and the formwork filling them are covered with early-baroque polychrome in the Dutch type, with motifs of long cartouches with rolled edges, shells and plant twigs. Among the paintings in two places on the third beam from the front door is the date “A. D. 1642” and the coat of arms of the Lubomirski family of Szreniawa.

A wooden lamp in the shape of a carved putto holding torches comes from the turn of the 17th and 18th centuries. The recess in the southern wall evokes memories of the 18th-century passage to the “Sall” (Ballroom).

Basic bibliography:

Kossakowska-Szanajca Zofia, Majewska-Maszkowska Bożenna, Zamek w Łańcucie, Warsaw 1964
Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice [in:] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Institute of Art of the Polish Academy of Sciences, Warsaw 1994
Potocka Elżbieta, Łańcut – memoirs from 1885 to 1915 [Diary, typescript in the collection of the Castle Museum in Łańcut]
Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lviv 1933