Ubieralnia Damska – Muzeum Zamek w Łańcucie

Ubieralnia Damska [Garderoba, Ubieralnia, Ubieralnia Apartamentu Damskiego]

Nazwy historyczne:

garderoba „Garderobe de la Princesse” (ok. 1780 r.); „Garderoba” (XIX w.) ; „Pokój ubieralny” (lata 90 XIX w.); garderoba z łazienką (1933 r.)..

Nazwy inne:

Ubieralnia, Ubieralnia Damska, Ubieralnia Apartamentu Damskiego, Ubieralnia z łazienką.

Czas powstania:

1629 – 1642 (?); ok. 1780 r. – „Garderobe de la Princesse”; lata 80 – 90 XVIII w. do pocz. XIX w. – wydzielenie pomieszczenia z większej garderoby; lata 90 XIX w. – wnętrze odnowione.

Architekci:

n.n.( od 1629 do lat 90 XIX w.); Amand Luis Bauqué, Albert Pio (lata 90 XIX w. odnowienie i modernizacja wnętrza, zmiana komunikacji zaplecza).

Artyści:

n. n. ( od 1629 do lat 90 XIX w.); Parmenter – firma Gramlick (urządzenia kąpielowe, lata 90 XIX w.).

Opis:

Ubieralnia Damska znajduje się w północnej amfiladzie pierwszego piętra zamku. W XVIII w. mieściły się tam prywatne apartamenty ówczesnych właścicieli – Izabeli z Czartoryskich i Stanisława Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Ok. 1780 r. pokój opisany jako „Garderobe de la Princesse” spełniał funkcję garderoby Księżnej Marszałkowej. Pomieszczenie posiadało dwa okna w ścianie północnej i troje drzwi, z których dwoje otwierało się na amfiladę, a trzecie prowadziły na Korytarz Północny („Coridor”). Czwarte mniejsze przejście w ścianie zachodniej prowadziło przez wąski „Passage” do sypialni Izabeli Lubomirskiej. Garderobę ogrzewano umieszczonymi w ścianie wschodniej kominkiem i piecem z paleniskiem dostępnym z Korytarza Północnego.

Nie wiadomo, czy przedstawione założenie zostało w pełni zrealizowane. O zmianie rozkładu wnętrza świadczy naszkicowany ołówkiem podział garderoby na dwa pomieszczenia, widoczny na rzucie pierwszego piętra zamku z ok. 1780 r. Przepierzenie wygrodziło północną Ubieralnię z dwoma oknami od południowego zaplecza nadbudowanego otwartą antresolą z balustradą. W jednej części zaplecza (z drzwiami na Korytarz Północny) umieszczono piec i niewielkie dwubiegowe schody prowadzące na antresolę (elementy zachowane), w drugiej znajdowały się drzwi do „Passage” spełniającego funkcje „ustronia” czyli WC. Pomimo tego, że opisy wnętrza z pierwszych lat XIX w. nie wyodrębniały przepierzonych pomieszczeń, podział garderoby mógł nastąpić najwcześniej w latach 80 XVIII w., najpóźniej w pierwszych latach XIX w.

Po śmierci Izabeli Lubomirskiej w 1816 r., należący do niej Apartament Damski na pierwszym piętrze potraktowano jak pamiątkę. Sypialnia, Buduar i Ubieralnia pozostawały niezamieszkane i zachowały się nienaruszone do lat 90 XIX w. W połowie XIX w. „Garderoba” posiadała „Drzwi wchodowe podwójne […]. Okien dubeltowych dwa. Sufit i ściany płótnem obite, malowane. Posadzka dębowa w cegiełki. Piec murowany. Okna i ściany w miejscu lamperii parkietowane. Przepierzenie z desek, za którym są schody prowadzące na górę z galeryjką, w przepierzeniu drzwi pojedynczych 5; z tąd idzie się do ustronia”.

Elżbieta z Radziwiłłów, od 1885 r. żona Romana Potockiego, wspominała: „Apartamenty dawne Księżny Marszałkowej nie były zamieszkałe […]. Te pokoje były dla mnie największą pokusą i jak tylko była sposobność, prosiłam starego Murdzię, ówczesnego burgrabiego, żeby mi drzwi do tego zakazanego raju otworzył. Przychodził wtedy z ogromnym pękiem kluczy i otwierał drzwi zakazane, wychodzące na galerję [Korytarz Północny] i prowadzące do mojego teraźniejszego pokoju ubieralnego, który jak i dziś był podzielony, tylko schodów na drugie piętro nie było.”

W trakcie przebudowy zamku, prowadzonej w latach 1889 – 1912 według projektów Amanda Luisa Bauqué, Alberta Pio, dawne apartamenty ostatnich Lubomirskich urządzano dla Elżbiety i Romana Potockich. W „Garderobie” zachowano drewniane przepierzenie wydzielające Ubieralnię Damską od zaplecza. Z antresoli dobudowano schody prowadzące na drugie piętro (do nowej garderoby i pokoju garderobianej). Za przepierzeniem, w jednym z dwóch pomieszczeń zaplecza, założono łazienkę dostępną z Ubieralni przez jednoskrzydłowe drzwi z owalnym naświetlem. Łazienka i umieszczone w dawnym „Passage” WC zostały skanalizowane: „Firma angielska Gramlick zakładała wodociągi i kąpielowe urządzenia, które prowadził zawodowiec Parmenter”. Drugie takie same drzwi w przepierzeniu prowadzą do większej, zachowanej bez zmian części zaplecza, która tak jak w czasach Księżnej Marszałkowej łączyła się drzwiami z Korytarzem Północnym.

W odświeżonej dla Elżbiety Potockiej Ubieralni ściany obito tkaniną w różowe kwiaty. Jak za czasów Izabeli Lubomirskiej wisi tu międzyokienne lustro, a dębowa posadzka jest ułożona „w cegiełki”. Dwoje dwuskrzydłowych, jasno malowanych drzwi łączy wnętrze z Buduarem Damskim i Łazienką Żółtą Apartamentu Męskiego

Bibliografia:

Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.

Majewska – Maszkowska Bożena, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Warszawa 1976.

Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.

Potocka Elżbieta, Łańcut – wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].

Opracowanie:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka

The Women’s Dressing Room [the Wardrobe, the Dressing Room, the Women’s Suite Dressing Room]

Historical names: wardrobe „Garderobe de la Princesse” (ca. 1780); „the Wardrobe” (19th c.); “The Dressing Room” (1890s); the wardrobe with the bathroom (1933)

Other names: The Dressing Room, the Women’s Dressing Room, the Women’s Suite Dressing Room, the Dressing room with the bathroom

Time of construction: 1629–1642 (?); ca. 1780 – „Garderobe de la Princesse”; 1780s-1790s – early 19th c. – separating out a room from a larger wardrobe; 1890s – interior remodelled

Architects: N.N. (1629-1890s); Amand Louis Bauqué, Albert Pio (1890s remodelling and modernising the interior, change to the backroom’s layout)

Artists: N.N. (1629-1890s); Parmenter – the Gramlick company (bathing facilities, 1890s)

Description:

The Women’s Dressing Room is located in the northern suite of the castle’s first floor. In the 18th century, it housed private apartments of the then owners – Izabela née Czartoryski and Stanisław Lubomirski, Grand Crown Marshal at the court of Stanisław August Poniatowski.

Around 1780, the room described as “Garderobe de la Princesse” served as the wardrobe of the Duchess Marshal. The room had two windows in the north wall, three doors, two of which opened onto the enfilade, and the third led to the North Corridor (“Coridor”). The fourth smaller passage in the western wall led through the narrow “Passage” to Izabela Lubomirska’s bedroom. The dressing room was heated by a fireplace located in the eastern wall and a stove with a hearth accessible from the Northern Corridor.

It is not known whether the original plan was fully implemented. The pencilled-out division of the wardrobe evidences the change in the interior layout into two rooms, visible on the first-floor plan of the castle from around 1780. The partition fenced off the northern Dressing Room with two windows from the southern backroom, built on an open mezzanine with a balustrade. In one part of the backroom (with a door to the Northern Corridor), there was a stove and a small two-flight staircase leading to the mezzanine (elements preserved); in the other, there was a door to the “Passage” serving as a “retreat” or toilet. Although the interior descriptions from the early 19th century did not distinguish the partitioned rooms, the division of the wardrobe could have taken place in the 1780s at the earliest and in the first years of the 19th century at the latest.

After Izabela Lubomirska died in 1816, the Women’s Suite on the first floor was considered a memento. The bedroom, boudoir and dressing room remained uninhabited and remained intact until the 1890s. In the mid-19th century, the “Dressing Room” had “Double entrance doors […] two double windows. The ceiling and walls covered with canvas and painted. A floor made of oak bricks. A bricked stove. Windows and walls parqueted instead of panelling. Plank partition, behind which stairs lead up with a gallery, in the partition five single doors; from there one goes to a retreat”.

Elżbieta née Radziwiłł, Roman Potocki’s wife as of 1885, recalled: “The former apartments of the Duchess Marshal were not inhabited […]. Those rooms were the greatest temptation for me, and whenever there was an opportunity, I would ask old Murdzia, the burgrave at the time, to open the door to this forbidden paradise for me. He would then come with a massive bundle of keys and open the forbidden door that led onto the gallery [Northern Corridor] and to my present dressing room, which was divided like today, but there were no stairs to the second floor.”

During the castle’s reconstruction, carried out in 1889-1912 according to the designs of Amand Louis Bauqué and Albert Pio, the former apartments of the last Lubomirskis were arranged for Elżbieta and Roman Potocki. In the “Dressing Room”, a wooden partition separating the Women’s Dressing Room from the backroom was preserved. Stairs were added from the mezzanine to the second floor (the new wardrobe and the dresser’s room). Behind the partition, a bathroom accessible from the Dressing Room through a single-leaf door with an oval skylight was built in one of the two backrooms. The bathroom and toilet in the former “Passage” were plumbed: “An English company Gramlick set up the water supply and bathing facilities, which were run by a professional, Parmenter”. An identical door in the partition leads to a bigger, unchanged part of the backroom, which, like in the times of the Duchess Marshal, was connected with the Northern Corridor.

In the Dressing Room, remodelled for Elżbieta Potocka, the walls are upholstered with fabric with pink flowers. Like in the times of Izabela Lubomirska, a mirror hangs between the windows, and the oak floor is arranged in bricks. Two brightly painted double-leaf doors connect the interior with the Women’s Boudoir and the Yellow Bathroom in the Men’s Suite.

Basic bibliography:

Kossakowska-Szanajca Zofia, Majewska-Maszkowska Bożenna, Zamek w Łańcucie, Warsaw 1964
Majewska-Maszkowska Bożenna, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Warsaw 1976
Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice [in:] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Institute of Art of the Polish Academy of Sciences, Warsaw 1994
Potocka Elżbieta, Łańcut – memoirs from 1885 to 1915 [Diary, typescript in the collection of the Castle Museum in Łańcut]

Elaboration:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka