Sypialnia Damska

Nazwy historyczne:

sypialnia „Chambre a Coucher” (ok. 1780 r.); „Pokoy Sypialny Paradny”, „Pokój sypialny” (XIX w.); „Sypialnia Damska” (1933 r.).

Nazwy inne:

Sypialnia Księżnej Marszałkowej, Sypialnia Apartamentu Damskiego.

Czas powstania:

1629 – 1642 (?); pocz. lat 90 XVIII w. – zachowany wystrój; lata 90 XIX w. – wnętrze odnowione.

Architekci:

Szymon Bogumił Zug (?), Jan Chrystian Kamsetzer (?); Amand Luis Bauqué, Albert Pio (lata 90 XIX w. wnętrze odnowione).

Artyści:

Karol Chodziński i Jan Ciążyński (posadzka, lata 30 XIX w.)

Opis:

Sypialnia Damska znajduje się w północnej amfiladzie pierwszego piętra zamku. W XVIII w. mieściły się tam prywatne apartamenty ówczesnych właścicieli – Izabeli z Czartoryskich i Stanisława Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Na planie z ok. 1780 r. w sypialni, zwanej „Chambre a Coucher”, zaznaczono dwoje drzwi przejściowych na osi wschód – zachód i dwa okna w ścianie północnej. W południowej wnęce przewidziane było miejsce na łóżko. Pokój ogrzewano kominkiem umieszczonym w ścianie wschodniej i piecem w ścianie zachodniej z paleniskiem dostępnym z Korytarza Północnego („Coridor”). Za kominkiem w ścianie wschodniej istniało (do dziś zachowane) wejście do „Passage” – zaplecza łączącego Sypialnię Damską z Ubieralnią („Garderobe de la Princesse”). To wąskie przejście, odgrodzone ścianką działową od Buduaru („Cabinet”), spełniało rolę „ustronia” czyli WC.

Istniejący obecnie wystrój Sypialni Damskiej pochodzi z początku lat 90 XVIII w. Urządzono ją dla Izabeli Lubomirskiej w stylu klasycyzmu, (angielskiej wersji stylu braci Adamów). Niewykluczone, że projektantami wyposażenia byli architekci polscy saskiego pochodzenia: Szymon Bogumił Zug i Jan Chrystian Kamsetzer. Pomieszczenie ogrzewano zachowanym do dziś w ścianie wschodniej kominkiem z białego marmuru. Jego obudowę zdobią we fryzie płomienista waza z festonami po obu stronach, a flankują oplecione bluszczem i zwieńczone szyszkami tyrsy – atrybut bachantek w procesjach dionizyjskich.

W XIX w. pokój miał „obicie kitaykowe białe w płomienie y kwiaty niebieskie w ramach wyzłacanych” oraz „sufit i ściany parkietowane i snycerką zdobione, a w stronie od łóżka materyą francuską obite, i złoconemi listwami obłożone”. Nad łóżkiem umocowany był mahoniowy baldachim udrapowany taką samą tkaniną jak obicie ścian. W 30 latach XIX w. wykonano dwie pary zachowanych do dziś dwuskrzydłowych intarsjowanych drzwi (z klonu i orzecha). Z tego samego czasu pochodzi posadzka ułożona z ornamentowanych kwadratów i obrzeżona bordiurą, projektowana przez Karola Chodzińskiego, wykonana przez Jana Ciążyńskiego z jaworu, klonu, dębu, orzecha i mahoniu.

Odwiedzający zamek łańcucki w 1826 r. Aleksander Horodyski napisał: „Ten pokój sypialny jako drogi zabytek pozostaje takim, jakim był za życia Księżnej Marszałkowej”. Sypialnia, podobnie jak sąsiadujące z nią Buduar oraz Ubieralnia, były traktowane przez Potockich jako pamiątka po zmarłej w 1816 r. Izabeli Lubomirskiej. Pozostały one niezamieszkane do lat 90 XIX w .

W trakcie przebudowy zamku, prowadzonej w latach 1889 – 1912, w północnym skrzydle pierwszego piętra urządzono apartamenty mieszkalne dla Elżbiety i Romana Potockich. Odnowiony dla Elżbiety z Radziwiłłów Apartament Damski zachowano niemal bez zmian po Izabeli Lubomirskiej. W odświeżonej Sypialni Damskiej zmieniono obicie ścian z powodu zniszczenia tkaniny jedwabnej. Zastąpiono ją nową francuską tkaniną wykonaną na zamówienie. Elżbieta Potocka wspominała: ”Roman zawiózł do Paryża kawałek starego jedwabiu chine do firmy Tassinari, która go w Lyonie skopiowała, a krosna zostały zniszczone [wzornik raportu tkackiego], żeby się ta materja na rynek nie dostała”. Fragment tkaniny (wywiezionej w 1944 r.) zachował się w ekranie kominkowym. Posłużył on za wzór dla nowej drukowanej tkaniny, która pod koniec XX w. zastąpiła francuski oryginał z końca XIX w. Tkaninę tę upięto na drewnianym baldachimie zamocowanym nad łóżkiem, tak jak było w czasach Izabeli Lubomirskiej i Elżbiety Potockiej.

Wnęki okienne i drzwiowe oraz dolną część ścian Sypialni Damskiej przykrywa biała płycinowa boazeria, z profilowaniami podkreślonymi złoceniem. W południowej części pokoju górną partię ścian wypełnia boazeria krosnowa z wyżej wspomnianą tkaniną. Supraporty nad drzwiami i płyciny nad lustrami ozdobiono niemal pełnoplastyczną snycerką z motywem stylizowanych liści akantu lub paproci, akacji, laurów, girland i koszów kwiatowych oraz uskrzydlonych główek. Na suficie umieszczono snycerowaną rozetę z motywem spiralnie ułożonych łodyg i liści. Nad kominkiem i naprzeciwko na ścianie zachodniej oraz między oknami ściany północnej znajdują się lustra. Kominek i lustro naprzeciwko ujęto w wąskie płyciny. Pod sufitem ściany obiega zredukowane sztukatorskie belkowanie z gzymsem ozdobionym kostkowaniem i palmetami. Do sufitu podwieszono na łańcuszkach alabastrową neoklasycystyczną amplę.

Małe służbowe drzwi z przejściem do dawnego „Passage” są maskowane w boazerii.

Bibliografia:

Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.

Majewska – Maszkowska Bożena, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Warszawa 1976.

Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.

Potocka Elżbieta, Łańcut – wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].

Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka

The Women’s Bedroom

Historical names: bedroom “Chambre a Coucher” (ca. 1780); “the Parade Bedroom”, “the Bedroom” (19th c.); “the Women’s Bedroom” (1933)

Other names: The Bedroom of the Duchess Marshal, the Women’s Suite Bedroom

Time of construction: 1629–1642 (?); early 1790s – preserved interior; 1890s – interior remodelled

Architects: Szymon Bogumił Zug (?), Jan Chrystian Kamsetzer (?); Amand Louis Bauqué, Albert Pio (1890s interior remodelled)

Artists: Karol Chodziński and Jan Ciążyński (floor, 1830s)

Description:

The Women’s Bedroom is located in the northern suite of the castle’s first floor. In the 18th century, it housed private apartments of the then owners – Izabela née Czartoryski and Stanisław Lubomirski, Grand Crown Marshal at the court of Stanisław August Poniatowski.

On the plan from ca. 1780, in the bedroom, called “Chambre a Coucher”, there are two passage doors on the east-west axis and two windows in the north wall. There was a place for a bed in the southern recess. The room was heated with a fireplace in the eastern wall and a stove in the western wall with a hearth accessible from the Northern Corridor (“Corridor”). Behind the fireplace, in the eastern wall, there was an entrance (still preserved) to “the Passage” – the back room connecting the Women’s Bedroom with the Dressing Room (“Garderobe de la Princesse”). This narrow passage, separated by a partition wall from the Boudoir (“Cabinet”), played the role of a “retreat”, i.e. toilet.

The currently existing interior of the Women’s Bedroom comes from the early 1790s. It was arranged for Izabela Lubomirska in the classicist style (the English version of the Adam brothers’ style). The equipment designers were likely Polish architects of Saxon origin: Szymon Bogumił Zug and Jan Chrystian Kamsetzer. The room was heated by a white marble fireplace, preserved to this day in the eastern wall. Its casing is decorated in a frieze by a flaming vase with festoons on both sides and flanked by thyrsi entwined with ivy and topped with cones – an attribute of the Bacchantes in Dionysian processions.

In the 19th century, the room had “flamed white tiles, and blue flowers in gilded frames” and “the ceiling and walls were parqueted and carved, and on the side of the bed it was upholstered with French material and covered with gilded slats”. Above the bed was a mahogany canopy draped with the same fabric as the wall coverings. In the 1830s, two pairs of two-leaf inlaid doors (made of maple and walnut), which have survived to this day, were made. The floor made of ornamented squares and edged with a border, designed by Karol Chodziński, and made by Jan Ciążyński of sycamore, maple, oak, walnut and mahogany, comes from the same period.

Aleksander Horodyski, who visited the Łańcut castle in 1826, wrote: “This bedroom as an expensive monument remains as it was during the life of the Marshal Duchess”. Like the adjacent Boudoir and Dressing Room, the Potocki family treated the bedroom as a memento of Izabela Lubomirska, who died in 1816. They remained uninhabited until the 1890s.

During the castle’s reconstruction, carried out in 1889-1912, residential apartments for Elżbieta and Roman Potocki were arranged in the northern wing of the first floor. The Women’s Suite, renovated for Elżbieta née Radziwiłł, has remained almost unchanged after Izabela Lubomirska. The silk fabric had worn out in the remodelled Women’s Bedroom, so the walls were reupholstered. The fabric got replaced with a new French one made to order. Elżbieta Potocka recalled: “Roman took a piece of old chine silk to Paris to the Tassinari company, who copied it in Lyon, and then destroyed the looms [the weaving report template] so that this material would not be available on the market.” A fragment of the fabric (taken away in 1944) has been preserved in the fireplace screen. It served as a model for new printed fabric that, at the end of the 20th century, replaced the French original from the end of the 19th century. The fabric was pinned on a wooden canopy over the bed, as it was in the times of Izabela Lubomirska and Elżbieta Potocka.

The windows and door recesses and the lower walls of the Women’s Bedroom are covered with white panelling, with profiling emphasised by gilding. In the southern part of the room, the upper part of the walls is filled with loom panelling with the abovementioned fabric. The overdoors and panels above the mirrors are decorated with almost full-blown carving with a motif of stylised acanthus or fern leaves, acacia, laurels, garlands and flower baskets, as well as winged heads. There is a carved rosette with a motif of spirally arranged stems and leaves on the ceiling. There are mirrors above the fireplace and on the west wall, and between the north wall windows. The fireplace and the mirror opposite are enclosed in narrow panels. Reduced stucco entablature with a cornice decorated with cobblestones and palmettes run around the ceiling. A neoclassical alabaster lamp was suspended from the ceiling on chains.

A small service door with the transition to the former “Passage” is masked in the panelling.

Basic bibliography:

Kossakowska-Szanajca Zofia, Majewska-Maszkowska Bożenna, Zamek w Łańcucie, Warsaw 1964
Majewska-Maszkowska Bożenna, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Warsaw 1976
Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice [in:] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Institute of Art of the Polish Academy of Sciences, Warsaw 1994
Potocka Elżbieta, Łańcut – memoirs from 1885 to 1915 [Diary, typescript in the collection of the Castle Museum in Łańcut]
Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lviv 1933

Elaboration:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka