Jadalnia Mała – Muzeum Zamek w Łańcucie

Jadalnia Mała [Jadalnia nad Bramą, Jadalnia Dębowa]

Nazwy historyczne:

Paradny Przedpokój (XVII w.); wielki lub paradny przedpokój „Grande Anti-Chambre” (ok. 1780 r.); „Pokój do jadania”, „Pokój jadalny”, „Salka jadalna” (XIX w.); Jadalnia nad Bramą (lata 80 XIX w.); Jadalnia Mała (1933 r.).

Nazwy inne:

Jadalnia Dębowa.

Czas powstania:

lata 1629 – 1642 – część Paradnego Przedpokoju; po 1688 r. – wydzielenie z pierwotnego Paradnego Przedpokoju; XVIII w. – zmiana wystroju (?); XVIII/XIX w. – zmiana funkcji i wystroju; lata 90 XIX w. – zmiana wystroju.

Architekci:

Maciej Trapola (?) i Tylman z Gameren (?) – XVII w.; Amand Luis Bauqué, Albert Pio (lata 1890-1895).

Artyści:

Karol Chodziński i Jan Ciążyński (posadzka, lata 30 XIX w.); stolarze wiedeńscy nn (boazeria lata 1890-1895).

Opis:

Jadalnia Mała, zwana również Jadalnią nad Bramą lub Jadalnią Dębową, znajduje się na pierwszym piętrze zachodniej amfilady reprezentacyjnych wnętrz łańcuckiej rezydencji. Pomieszczenie wygrodzono ścianą działową z przestrzeni pierwotnego Paradnego Przedpokoju prawdopodobnie po pożarze zamku w 1688 r.

Od czasów budowy „palazzo in fortezza” w XVII w. Paradny Przedpokój, równy powierzchnią parterowej Wielkiej Sieni, nad którą się znajdował, zajmował przestrzeń istniejących obecnie: Pokoju pod Stropem wraz z częścią Korytarza Zachodniego (Vestibulle) oraz sąsiadującej z nimi od zachodu Jadalni Małej. Pierwotnie Paradny Przedpokój, podobnie jak wszystkie pomieszczenia pierwszego piętra zamku, zwanego z włoska „piano nobile” i mieszczącego tradycyjnie wnętrza reprezentacyjne oraz apartamenty właścicieli, przykryty był drewnianym, ozdobnie malowanym stropem.

W XVIII w., w czasach Stanisława i Izabeli Lubomirskich, wnętrze spełniało rolę wejściowego przedpokoju zwanego „Grande Anti-Chambre”, prowadzącego z klatki schodowej do reprezentacyjnej amfilady zachodniej. Łączył się on od północy z „Seconde Anti-Chambre” (Pokój Bilardowy), a od południa – z wielką „Sall” (Sala Balowa). Przedpokój doświetlały dwie pary okien umieszczone w ścianie zachodniej, a ogrzewał duży kominek lub piec ustawiony w północno – wschodnim narożu.

Pod koniec XVIII w., najpóźniej na przełomie XVIII/XIX w., pomieszczenie zmieniło funkcję. Urządzono tu „Pokój do jadania” zwany także „Pokojem jadalnym”lub „Salką jadalną”. Na ścianach, zawieszonych obrazami, było „obicie na płótnie malowanym ze szlakami”, opisane także jako „draperya płócienna na dnie perłowym malowana sztukaterie w rozety y różne dessenie”, Między oknami i nad narożnym kominkiem umieszczono sześciodzielne lustra.

Z czasów Alfreda I Potockiego, z lat 30 XIX w., pochodzi projektowana przez Karola Chodzińskiego posadzka z gwiaździstą rozetą, wykonana przez stolarza Jana Ciążyńskiego z dwóch gatunków dębiny, jaworu i mahoniu. Prawdopodobnie z tego samego okresu pochodzą zachowane w ścianie wschodniej drzwi dwuskrzydłowe „orzechowe […], z jednej strony w arabeski malowane, z drugiej drzewem wykładane w mosiądz kute”. Wnęki okienne i dolna część ścian były wyłożone boazerią. Był tu „piec murowany graniasty” i „kominek szafiasty marmurem obłożony”.

Elżbieta z Radziwiłłów, zaślubiona Romanowi Potockiemu w 1885 r., nazwała wnętrze Jadalnią nad Bramą. Jej zielono tapetowane ściany zawieszone były obrazami. Najwyraźniej nie spodobał się młodej następczyni sposób ich eksponowania określony z francuska jako „pêle mêle Snydersy” czyli bezładny i przypadkowy.

Obecny wygląd jadalnia otrzymała w latach 90 XIX w. w czasie przebudowy zamku projektowanej przez Amanda Luisa Bauqué i Alberta Pio. Po przebiciu drzwi z korytarza zachodniego do położonego obok Salonu Bilardowego, jadalnia straciła rolę pomieszczenia wejściowego do reprezentacyjnych wnętrz zachodniej amfilady. Ściany pokoju obudowano boazerią w stylu neoregencji, wykonaną z wołyńskiego dębu przez wiedeńskich stolarzy. Nadal wisiały tu obrazy holenderskich mistrzów pochodzące z dawnej łańcuckiej kolekcji. W boazerię wprawiono sygnowane dzieła antwerpskiego malarza Fransa Snydersa, przedstawiające handlarza dziczyzną oraz handlarkę jarzyn i owoców (wywiezione w 1944 r.). W ściętych narożach od wschodu ustawiono neobarokowy kominek z czerwonego marmuru, z lustrem w nastawie oraz neoregencyjny piec z paleniskiem dostępnym z sąsiedniego pomieszczenia. Obwiedziony fasetą sufit ozdobiono rozetą i narożną dekoracją. Do stropu podwieszono kryształowy żyrandol z XIX/XX w. Nowy wystrój uzupełniono kompletem pięciu przyściennych dębowych stołów konsolowych z marmurowymi blatami.

Pomieszczenie nazywano wymiennie Jadalnią Dębową.

Bibliografia:

Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.

Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.

Potocka Elżbieta, Łańcut – wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].

Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka

The Small Dining Room [the Dining Room over the Gate, the Oak Dining Room]

Historical names: The Parade Hall (17th c.); grand or parade vestibule “Grande Anti-Chambre” (ca. 1780); “the Dining Room” (19th c.)XIX w.); the Dining Room over the Gate (1880s); The Small Dining Room (1933)

Other names: the Oak Dining Room

Time of construction: 162901642 – part of the Parade Hall; after 1688 – separated from the original Parade Vestibule; 18th c. – change of decor(?); 18th/19th c. – change of function and decor; 1890s – change of decor

Architects: Maciej Trapola (?) and Tylman van Gameren (?) – 17th c.; Amand Louis Bauqué, Albert Pio (1890-1895)

Artists: Karol Chodziński and Jan Ciążyński (floor, 1830s); Viennese carpenters N.N. (panelling 1890-1895)

Description:

The Small Dining Room, also known as the Dining Room over the Gate or the Oak Dining Room, is located on the first floor of the western enfilade of representative interiors of the Łańcut residence. The room was separated with a partition wall from the space of the original Parade Hall, probably after the castle’s fire in 1688.

From the time of the construction of the “palazzo in fortezza” in the 17th century, the Parade Hall (equal to the area of the one-story Great Hall, over which it was located) occupied the space of the presently existing: Room under the Ceiling with a part of the Western Corridor (Vestibule) and the adjacent Small Dining Room. Originally the Parade Hall, like all rooms on the first floor of the castle, called the ‘piano nobile’ in Italian and which traditionally housed representative interiors and owners’ apartments, it was covered with a wooden, ornately painted ceiling.

In the 18th century, in the times of Stanisław and Izabela Lubomirski, the interior served as an entrance hall called „Grande Anti-Chambre”, leading from the staircase to the representative western enfilade. From the north, it was connected to the „Seconde Anti-Chambre” (Billiard Room), and from the south – to the great „Sall” (Ballroom). The hall was lit by two pairs of windows located in the western wall, and it was heated by a large fireplace or stove set in the north-eastern corner.

In the late 18th century (at the turn of the 18th/19th century at the latest), the room changed its function. A “dining room” was arranged here. On the walls, filled with paintings, there was „upholstery on canvas painted with trails”, also described as „canvas drapery on the pearl bottom, stucco painted in rosettes and various patterns”. Six-section mirrors were placed between the windows and above the corner fireplace.

The floor with a star-shaped rosette designed by Karol Chodziński and made by carpenter Jan Ciążyński from two types of oak, sycamore and mahogany, comes from the 1830s, the times of Alfred I Potocki. The double-leaf „walnut doors […] in the eastern wall, painted with arabesques on one side and wrought brass on the other” likely come from the same period. The window niches and the lower part of the walls were panelled. There was a „rectangular bricked stove” and a „case fireplace with marble cladding”.
Elżbieta née Radziwiłł, who married Roman Potocki in 1885, called the interior the Dining Room over the Gate. Its green wallpapered walls held many paintings. The young successor did not like the way they were displayed, described in French as „pêle mêle Snydersy”, that is, chaotic and random.

The dining room obtained its present appearance in the 1890s during the castle’s reconstruction designed by Amand Louis Bauqué and Albert Pio. After installing a door between the western corridor and the Billiard Room located next to it, the dining room lost its role as an entrance room to the representative interiors of the western enfilade. The walls of the room were enclosed with neo-regency panelling, made of Volyn oak by Viennese carpenters. There were still paintings by Dutch artists from the former Łańcut collection. The panelling was fitted with signed works by the Antwerp painter Frans Snyders, depicting a venison trader and a fruit and vegetable merchant (taken away in 1944). A neo-baroque red marble fireplace with a mirror and a neo-regency stove with a hearth accessible from the adjacent room were placed in the truncated corners facing east. The faceted ceiling is decorated with a rosette and corner decorations. A crystal chandelier from the 19th/20th century suspends from the ceiling. The new decor was complemented with a set of five wall oak console tables with marble tops.

The room was interchangeably called the Oak Dining Room.

Basic bibliography:

Kossakowska-Szanajca Zofia, Majewska-Maszkowska Bożenna, Zamek w Łańcucie, Warsaw 1964
Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice [in:] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Institute of Art of the Polish Academy of Sciences, Warsaw 1994
Potocka Elżbieta, Łańcut – memoirs from 1885 to 1915 [Diary, typescript in the collection of the Castle Museum in Łańcut]
Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lviv 1933

Elaboration:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka