System Informacji Przestrzennej Zamek w Łańcucie

Buduar Rokokowy [Salonik Rokokowy]

Nazwy historyczne:

„Cabinet” (ok. 1780 r.); „Gabinet wyzłacany”, „Gabinet” (XIX w.); „Buduar” (lata 80 XIX w.; 1933 r.).

Nazwy inne:

Gabinet Zwierciadlany, Salon Rokokowy, Buduar Rokokowy, Buduar Apartamentu Damskiego.

Czas powstania:

1629 – 1642 (?); ok. 1780 r. wygrodzenie obecnego pomieszczenia; lata 80 do pocz. 90 XVIII w. – zamontowanie boazerii z lat 50 XVIII w.; lata 90 XIX w. – wnętrze odnowione.

Architekci:

n. n. (ok. 1780 r.); Amand Luis Bauqué, Albert Pio (lata 90 XIX w. – wnętrze odnowione).

Artyści:

n. n. (boazeria, lata 50 XVIII w.); Karol Chodziński i Jan Ciążyński (posadzka, lata 30 XIX w.)

Opis:

Buduar Rokokowy znajduje się w północnej amfiladzie pierwszego piętra zamku. W XVIII w. mieściły się tam prywatne apartamenty ówczesnych właścicieli – Izabeli z Czartoryskich i Stanisława Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Na planie z ok. 1780 r. pomieszczenie „Cabinet” wydzielono z większego starszego wnętrza barokowego przylegającego do Korytarza Północnego („Coridor”). Ścianka działowa wyodrębniła „Cabinet” (od północy) i „Passage” (od południa). W „Cabinet” zaznaczono dwoje drzwi przejściowych na osi wschód – zachód i dwa okna w ścianie północnej. Pokój miał być ogrzewany stojącym w południowo – wschodnim narożu kominkiem, a w południowo – zachodnim – piecem z paleniskiem dostępnym za ścianą w „Passage”.

U schyłku panowania króla Ludwika XIV i po jego śmierci w okresie regencji arystokracja francuska, znudzona dworską etykietą Wersalu, wymykała się do Paryża koncentrując życie towarzyskie na niedużych i niewymuszonych spotkaniach w zaciszu kameralnych salonów. Wraz ze zmianą obyczajów w XVIII w. narodziła się moda na niewielki wytwornie urządzony pokój przeznaczony dla pani domu, dający poczucie przestrzeni osobistej, wręcz intymnej, służącej wypoczynkowi i regeneracji. Tego typu wnętrzem, zwanym z francuska buduarem, jest łańcucki „Cabinet” Izabeli Lubomirskiej.

Zachowana w Buduarze pełna płycinowa boazeria, francuskiego lub polskiego pochodzenia, została wykonana ok. połowy XVIII w. W łańcuckiej rezydencji zamontowano ją przypuszczalnie w latach 80 lub pocz 90. XVIII w., gdy urządzano apartament Księżnej Marszałkowej (Apartament Damski).

Na początku XIX w. pokój identyfikowano jako „Gabinet wyzłacany”, później jako „Gabinet” lub „Buduar”. Jego wyposażenie stanowiła „Boazeria roboty stolarskiey wyzłacana, filunki biało y zielono malowane”. Wystrój uzupełniało pięć luster, każde o sześciu taflach (zachowane wraz z wyposażeniem wnętrza). Pokój ogrzewano kominkiem obłożonym marmurem. Dekoracja drzwi pozostała spójna z rokokowym wystrojem. Nad drzwiami znajdowały się dwie owalne, malowane olejno na płótnie supraporty „Superportów […] wyrażających ieden Dianną z Nimfami, drugi Juno – w ramach wyzłacanych gładkich” (nie zachowane).

Z 30 lat XIX w. pochodzi obrzeżona bordiurą posadzka z kolistą ornamentowaną rozetą, projektowana przez Karola Chodzińskiego, wykonana przez Jana Ciążyńskiego z jaworu, dębu, orzecha i mahoniu. Po śmierci Izabeli Lubomirskiej w 1816 r. dawny „Cabinet”, traktowany jako pamiątka po Księżnej Marszałkowej, pozostawał niezamieszkany do lat 90 XIX w .

W trakcie przebudowy zamku, prowadzonej w latach 1889 – 1912, w północnym skrzydle pierwszego piętra urządzono apartamenty mieszkalne dla Elżbiety i Romana Potockich. Odnowiony dla Elżbiety z Radziwiłłów Apartament Damski zachowano niemal bez zmian po Izabeli Lubomirskiej. W odświeżonym Buduarze wprowadzono kilka korekt. Usunięto znad drzwi olejno malowane supraporty zastępując je snycerowanymi z motywem instrumentów muzycznych. Wymieniono także kominek na obecnie istniejący neorokokowy, wykonany z czerwonego marmuru.

Buduar Rokokowy, nazywany także Gabinetem Zwierciadlanym lub Salonem Rokokowym, należy do najcenniejszych wnętrz zamku. Jego ściany, wnęki okienne i drzwiowe pokryte są pełną rokokową boazerią z naprzemiennie ułożonymi wąskimi i szerszymi płycinami oraz lustrami. Ujęte są one w złocone snycerowane ramy i profilowane listwy uzupełnione motywem „rocailli”, a także ukwieconych, ulistnionych roślin na delikatnych łodygach. Cztery płyciny są ozdobione emblematycznymi alegorycznymi wizerunkami pór roku, umieszczonymi zgodnie ze stronami świata. Na ścianie północnej nad lustrem międzyokiennym jest to urna z płomieniami i miech do kominka – symbole zimy. Naprzeciwko na ścianie południowej – snop zboża i sierp jako alegoria żniw symbolizują lato. Na wąskiej płycinie na ścianie wschodniej jest młoda sadzonka i narzędzia ogrodnicze symbolizujące wiosnę, a po stronie zachodniej – jesienny kosz z winogronami. Utrzymaną w jasnych barwach bieli i seledynowej zieleni kolorystykę pokoju uzupełniają złocenia. Rokokowe motywy sztukatorskie na suficie wyodrębniają gładką fasetę.

Wyposażenie Buduaru uzupełniają meble z XVIII w. i podwieszona pod sufitem, pochodząca z drugiej połowy XIX w. neorokokowa lampa z porcelanową figurką pasterki grającej na lirze korbowej.

Bibliografia:

Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.

Majewska – Maszkowska Bożena, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Warszawa 1976.

Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.

Potocka Elżbieta, Łańcut – wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].

Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967

Faustyna Bożętka